Μουσικά Ὀργανα

Γκάιντα

Κατατάσσεται στα πνευστά όργανα που είναι φτιαγμένα από ξύλο και δέρμα ή στη κατηγορία των ασκών που παράγουν ήχο.
Πάνω στο ασκί ή τουλούμι, που συνήθως φτιάχνεται από δέρμα νεαρού προβάτου ή κατσικιού, στερεώνονται δύο ξύλινες φλογέρες. Ο μουσικός πριν παίξει φουσκώνει με αέρα το ασκί, που λειτουργεί σαν δεξαμενή αέρα, μετά φυσάει στις φλογέρες παίζοντας ταυτόχρονα δύο ήχους. Οι δύο φλογέρες (αυλοί) και το επιστόμιο γίνονται από ίδιο ξύλο (μηλιάς ή ήμερης κρανιάς). Προτιμούνται αυτά τα ξύλα, γιατί δεν έχουν ρόζους, είναι σκληρά και έχουν γλυκειά φωνή. Πολύ σπάνια χρησιμοποιούνται και ξύλα κερασιάς ή ροδιάς.
Ο μεγάλος αυλός έχει μήκος από 50 έως 70 εκατοστά, λέγεται „μπουρί“ ή „μπάσο“ ή „Καρτάλου“, αποτελείται από τρία κομμάτια και βγάζει μόνο μια νότα, το ίσο. Στα ενώματα των κομματιών τοποθετούνται τα „δαχτυλίδια“ ,που μπορεί να είναι από κέρατο κατσίκας ή ελαφιού και ακόμα από μπρούντζο ή ασήμι.
Ο μικρός αυλός λέγεται „Παρμακλούκι“ ή „γκαιτανίτσα“ , έχει 8 τρύπες μπροστά (κατ‘ άλλους 6) και μια πίσω και παίζει την μελωδία. Η πρώτη τρύπα από πάνω γίνεται πάντα πιο μικρή. Σ‘ αυτήν προσθέτουν καλάι που μικραίνει ακόμα πιο πολύ τη διάμετρο της, για να βγουν οι „σωστές φωνές“. To Παρμακλούκι (καϊντανίτσα) της Μακεδονίας έχει κωνικό σχήμα, κλείνει προς τα κάτω και είναι πιο παχιά προς τα πάνω και κυρίως κουρδίζετε σε ΜΙ.
Στο κάτω πλαϊνό μέρος αυτού του αυλού γίνονται δύο μικρές τρύπες που δεν πατιούνται με τα δάκτυλα, αλλά χρησιμεύουν για να κουρδίζεται το όργανο ανάλογα με την περίπτωση. Οι τρύπες αυτές είναι κλεισμένες με κερί και ανοίγουν μ‘ ένα μικρό αιχμηρό αντικείμενο, όταν χρειαστεί να μεταβάλλουμε τον ήχο.
Στο σωλήνα του επιστομίου που βρίσκεται μέσα στη γκάιντα υπάρχει ένα στρογγυλό πετσάκι που εμποδίζει τον αέρα να βγαίνει, όταν ο οργανοπαίκτης δεν φυσάει.
Το ύψος της τονικής γκάιντας εξαρτάται από το μέγεθος που έχει ο κοντός αυλός και το „γλωσσίδι“ του.
Κύριο μέλημα του γκαϊντατζή είναι να συμφωνεί η τονική απο το Παρμακλούκι με την Καρτάλου. Όταν δεν συμβαίνει αυτό μετακινεί τα κομμάτια του μπάσου ώστε να συμφωνήσουν με τη τονική των τριών πρώτων τρυπών, και αν πάλι δεν συμφωνεί ανοίγει ή κλείνει τις μικρές τρύπες που βρίσκονται στο πλαϊνό μέρος του αυλού

Έχει κάτι διαφορετικό χαρακτηριστικό η γκάιντα της Μικρόπολης;

Ναί Το όργανο αυτό αναπτύσσονταν κατά περιοχές. Κάθε περιοχή ανέπτυσσε το δικό της χρώμα. Όταν χάνονταν αυτοί που μετέφεραν αυτό το χρώμα είναι φυσικό να δέχονταν ξένες επιδράσεις. Για παράδειγμα το καβάλι παιζόταν παλιότερα αλλά είχε χαθεί στην πορεία του χρόνου. Βέβαια σήμερα υπάρχουν πολλά παιδιά που παίζουν καβάλι, αλλά όχι όπως έπαιζαν οι παππούδες, γιατί έχουν άλλα ερεθίσματα, κάτι που γίνεται και με την γκάιντα σε περιοχές που δεν έχουν άμεση επαφή με τους παππούδες. Θα πρέπει όμως να σημειώσω ότι ευτυχώς με τις καταγραφές που έγιναν τότε ή μέσω ίντερνετ τώρα δίνεται η δυνατότητα να ακούσει κάποιος που ενδιαφέρεται πώς παίζει ένας παππούς και πώς παίζει κάποιος που έχει δεχθεί ερεθίσματα ξένα. Δεν εννοώ ότι αυτός δεν παίζει καλά, απλά παίζει διαφορετικά υπάρχει εντελός διαφορετικό ηχόχρωμα λόγο της κλίμακας και του τρόπου παιξίματος.

Παράδειγμα για αυτούς που δέν γνωρίζουν αλλά και αυτούς που κάνουν ότι δέν γνωρίζουν η δέν θέλουν να γνωρίζουν……. και φαρμακώνουν τα αυτιά των νέων του χωριού μας και όχι μόνο με άλλα ακούσματα Γκάιντας… και μάλιστα επι Χρήμασι πολλές φορές….. Εκτός και αν όντως γνωρίζουν οτι……. αυτό που μαθένουν δέν είναι η Παραδοσιακή Μακεδονική Γκάιντα………..

Η ντόπια δραμινή Γκάιντα απο τον Αλεξίου Αθανάσιο απο τον Ξηροπόταμο σε ηχογράφηση του 1965 . Ένα εξαιρετικό ντοκουμέντο δεδομένου ότι οι παλιές ηχογραφήσεις με γκάιντα σπανίζουν στη περιοχή .

Η ντόπια δραμινή Γκάιντα του Βώλακα . Ίσως η πρώτη τηλεοπτική καταγραφή για τους Αράπηδες του Βώλακα Δράμας η οποία μας δείχνει ίσως και την μοναδική τηλεοπτική καταγράφή από τον τελευταίο γκαϊτατζή Γιαννάκη Πέτρο και έναν από τους τελευταίους Νταχαρετζήδες Λιαβό Μαυρουδή.

Η ντόπια δραμινή Γκάιντα του μεγάλου Δάσκαλου Μπάρμπα Κόττα . Στον νταχαρέ ο Μάρτζιος Άγγελος

Η διαφορά μεταξύ της γκάιντας από την Βουλγαρία και πολλές περιοχές της Ελλάδος κυρίως της Θράκης με την Γκάιντα της Περιοχής μας.

Η διαφορά είναι ότι η γκάιντα εδώ παίζει πέντε νότες και στηρίζεται στην πεντατονική κλίμακα ενώ η βουλγάρικη έχει οκτώ νότες, έχουν «πειράξει» την γκαιντανίτσα, την έκαναν λίγο πιο κωνική, έκαναν λίγο πιο μεγάλες τις τρύπες για να μπορεί να παίζει τις δύο κλίμακες, μινόρε και μαντζόρε.

Η λεπτομέρεια της Γκάιντας της περιοχής.(Καλή Βρύση, Μικρόπολη, Παγονέρι,Βώλακα,Πετρούσα,Πύργοι,κλπ.)

Χρησιμοποιείται παιχτικά το διατονικό γένος των διαστημάτων και κινούνται κυρίως στο πρώτο πεντάχορδο από την τονική.
Μεταχειρίζονται τα δάχτυλα του αριστερού χεριού εκτός από το μικρό και τα δάχτυλα του δεξιού χεριού εκτός από τον αντίχειρα. Το μικρό δάχτυλο του δεξιού χεριού πατάει σπάνια την έβδομη τρύπα από πάνω, ενώ η όγδοη δεν παίζεται ποτέ.

Ο μάγος της γκάιντας της Περιοχής ήταν ο Δημήτριος Κόττας απο την Καλή Βύση.

Γεννήθηκε το 1926 και ξεκίνησε να παίζει γκάιντα από την ηλικία των 13 ετών. Την γκάιντα την διδάχτηκε από τον πατέρα του και δίδαξε ο ίδιος στη νέα γενιά για 4 χρόνια στο μουσικό σχολείο της Δράμας, ηχογραφώντας μάλιστα και πολλά παραδοσιακά κομμάτια. Ενας από τους τελευταίους της γενιάς των μουσικών της παράδοσης της Καλής Βρύσης και της περιοχής Δράμας, ο οποίος αναχώρησε για τα αιώνια, σε ηλικία 93 ετών, αφήνοντας πίσω του ένα λαμπρό παράδειγμα και μια πλούσια παρακαταθήκη για την μακεδονική παραδοσιακή μουσική.

Ο επι χρόνια καιντατζής του χωριού μας Ιωάννης Γκάλιμπας

Αυτοδίδακτος….. όπως μου αφηγήθηκε έμαθε να παίζει βοσκόντας τα ζώα του συνήθως πάνω στον Γάιδαρό του. Χωρίς να είναι δεξιοτέχνης στο όργανο είναι αυτός που κράτησε κάτι λίγο ζωντανό απο την μουσική μας παράδοση.